Bàn chân bẹt ở trẻ em Dấu hiệu, nguyên nhân và phương pháp điều trị hiệu quả

Nhiều phụ huynh nhận thấy con mình đi hay bị lệch chân, dễ mỏi khi vận động hoặc dép giày mòn không đều nhưng vẫn cho rằng đó là biểu hiện bình thường khi trẻ còn nhỏ. Trên thực tế, đây có thể là những dấu hiệu sớm của bàn chân bẹt, một tình trạng vận động nếu không được theo dõi và can thiệp đúng cách có thể ảnh hưởng lâu dài đến hệ xương khớp của trẻ.

1. Bàn chân bẹt là gì?

Bàn chân bẹt là tình trạng vòm bàn chân thấp hoặc không rõ, khiến toàn bộ hoặc gần như toàn bộ lòng bàn chân tiếp xúc với mặt đất khi đứng và di chuyển. Trong điều kiện bình thường, vòm bàn chân giúp hấp thụ lực, phân bố trọng lực hợp lý và hỗ trợ cơ thể giữ thăng bằng khi vận động. Khi vòm bàn chân không phát triển đầy đủ, chức năng này bị suy giảm và có thể ảnh hưởng đến dáng đi cũng như các khớp phía trên.

Ở trẻ em, bàn chân bẹt là tình trạng tương đối phổ biến. Tuy nhiên, không phải trường hợp nào cũng giống nhau và không phải mọi trẻ bị bàn chân bẹt đều cần điều trị. Việc đánh giá đúng bản chất của tình trạng này là yếu tố then chốt.

Cấu trúc vòm bàn chân và vai trò trong vận động

Vòm bàn chân được hình thành từ hệ thống xương, cơ và dây chằng liên kết chặt chẽ. Cấu trúc này giúp:

• Hấp thụ và giảm lực tác động khi đứng, đi, chạy

• Giữ thăng bằng và ổn định tư thế

• Phân bố đều trọng lực lên bàn chân, cổ chân, khớp gối và cột sống

Khi vòm bàn chân không đảm bảo chức năng sinh lý, lực tác động sẽ truyền trực tiếp lên các khớp, khiến trẻ dễ mỏi chân, đau chân và vận động kém linh hoạt.

Thế nào là bàn chân bẹt?

Trẻ được xem là có bàn chân bẹt khi:

• Vòm bàn chân không rõ hoặc biến mất khi đứng chịu lực

• Gót chân có xu hướng đổ vào trong

• Lòng bàn chân tiếp đất gần như hoàn toàn

Mức độ bàn chân bẹt có thể khác nhau ở mỗi trẻ và cần được đánh giá bởi bác sĩ phục hồi chức năng thông qua quan sát tư thế đứng, dáng đi, các test chuyên môn và đo đạc bằng máy đo bàn chân bẹt chuyên dụng.

Phân biệt bàn chân bẹt sinh lý và bàn chân bẹt bệnh lý

Bàn chân bẹt sinh lý thường gặp ở trẻ dưới 3 tuổi. Ở giai đoạn này, vòm bàn chân chưa phát triển hoàn thiện và lớp mỡ dưới gan bàn chân còn dày, khiến bàn chân trông bẹt khi đứng. Đây là hiện tượng sinh lý bình thường và chưa cần điều trị, tuy nhiên phụ huynh vẫn nên theo dõi quá trình phát triển vận động của trẻ.

Khi trẻ trên 3 tuổi, nếu vòm bàn chân vẫn không hình thành hoặc xuất hiện các biểu hiện như dáng đi lệch, gót chân vẹo rõ vào trong, hay mỏi chân, đau cổ chân hoặc đầu gối, kèm theo giảm khả năng vận động so với lứa tuổi, tình trạng này được xem là bàn chân bẹt bệnh lý và cần được thăm khám, đánh giá chuyên môn sớm.

2. Nguyên nhân gây bàn chân bẹt ở trẻ

Bàn chân bẹt có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó thường gặp nhất là sự kết hợp của nhiều yếu tố.

Nguyên nhân bẩm sinh

Một số trẻ có cấu trúc bàn chân và dây chằng yếu bẩm sinh, khiến vòm bàn chân khó hình thành hoặc dễ bị sụp khi chịu lực.

Nguyên nhân do thói quen vận động

Trẻ ít vận động, thường xuyên đi dép quá mềm, ít tiếp xúc với bề mặt tự nhiên hoặc có tư thế đứng, đi không đúng có thể làm chậm quá trình hình thành vòm bàn chân.

Yếu tố cân nặng và cơ lực

Trẻ thừa cân hoặc có hệ cơ, dây chằng bàn chân yếu sẽ khó nâng đỡ vòm bàn chân khi đứng và di chuyển, từ đó làm tăng nguy cơ bàn chân bẹt.

3. Dấu hiệu nhận biết sớm bàn chân bẹt

Phụ huynh có thể nhận biết sớm bàn chân bẹt thông qua một số dấu hiệu sau:

• Trẻ đi hay bị lệch chân, dáng đi không vững

• Gót chân vẹo rõ vào trong khi đứng

• Trẻ thường xuyên kêu mỏi chân sau khi đi lại hoặc vận động

• Có biểu hiện đau cổ chân, đầu gối

• Dép hoặc giày mòn lệch rõ rệt

• Trẻ chạy chậm, dễ vấp ngã, ngại vận động

Bàn chân bẹt có nguy hiểm không?

Nếu không được theo dõi và can thiệp phù hợp, bàn chân bẹt bệnh lý có thể ảnh hưởng đến dáng đi, tư thế vận động, các khớp cổ chân, khớp gối, hông và cột sống. Việc can thiệp sớm giúp hạn chế các ảnh hưởng này và hỗ trợ trẻ phát triển vận động đúng ngay từ đầu.

Tại Phòng khám PHCN Nhật Minh tiếp nhận nhiều ca trẻ bị bàn chân bẹt gây ra cong vẹo cột sống. Đã có những trẻ buộc phải mặc áo nẹp chỉnh hình, để ngăn chặn tình trạng cong vẹo trở nên nặng nề hơn. 

Khi nào trẻ cần điều trị bàn chân bẹt?

Trẻ nên được thăm khám và can thiệp phục hồi chức năng khi:

• Trên 3 tuổi nhưng vòm bàn chân không hình thành

• Xuất hiện đau mỏi khi vận động

• Dáng đi lệch rõ, gót chân vẹo

• Khả năng vận động kém so với lứa tuổi

4. Phương pháp điều trị bàn chân bẹt

Hiện nay, các phương pháp điều trị bàn chân bẹt được lựa chọn dựa trên độ tuổi của trẻ, mức độ bẹt và các triệu chứng đi kèm.

Trường hợp nhẹ, phát hiện sớm hoặc đang trong giai đoạn theo dõi trẻ thường được hướng dẫn tập các bài tập tăng cường sức mạnh cơ bàn chân, cổ chân và cẳng chân, giúp hỗ trợ hình thành vòm bàn chân tự nhiên.

Ở những trường hợp nặng hơn có kèm theo các biến chứng đi kèm như đau mỏi, dáng đi lệch, biến dạng trục chi hoặc giảm khả năng vận động. Phục hồi chức năng đóng vai trò quan trọng bao gồm nắn chỉnh, tập vận động có kiểm soát và theo dõi tiến triển định kỳ.

Phương pháp phẫu thuật chỉ được cân nhắc trong một số rất ít trường hợp nặng, khi các phương pháp bảo tồn không mang lại hiệu quả. (Đây là phương pháp đội ngũ bác sĩ, chuyên gia tại Phòng khám PHCN Nhật Minh không khuyến khích thực hiện với trẻ em dưới 18 tuổi. Khi này hệ cơ xương khớp của trẻ chưa phát triển toàn diện việc can thiệp phẫu thuật ảnh hưởng lớn đến quá trình phát triển sau này của trẻ)

Sử dụng lót giày chỉnh hình là biện pháp hỗ trợ phổ biến trong điều trị bàn chân bẹt. Hiện nay có 3 loại đế chỉnh hình phổ biến là đế mềm, đế 3D, đế cứng. Việc lựa chọn loại lót cần dựa trên đánh giá chuyên môn để đảm bảo hiệu quả và sự phù hợp với thể trạng của trẻ. 

Một buổi điều trị bàn chân bẹt tại Phòng khám PHCN Nhật Minh diễn ra như thế nào?

Tại Nhật Minh, điều trị bàn chân bẹt được xây dựng theo nguyên tắc cá nhân hóa, dựa trên tình trạng cụ thể của từng trẻ. 

Trong một buổi điều trị, trẻ sẽ được kiểm tra lại tình trạng vận động, nắn chỉnh trục chi, thực hiện các bài tập phù hợp dưới sự hướng dẫn của kỹ thuật viên. Quá trình điều trị diễn ra nhẹ nhàng, không gây đau và giúp trẻ hợp tác tự nhiên.

Quy trình một buổi điều trị bao gồm

• Chiếu đèn hồng ngoại: Để các tia hồng ngoại đi sâu vào trong các khối cơ của chân, giúp làm mềm cơ và tăng tuần hoàn máu.

• Nắn chỉnh trục chân: Trẻ được can thiệp trực tiếp bằng tay bởi kỹ thuật viên phục hồi chức năng  trong 30-40 phút liên tục.

• Tập PHCN chuyên biệt bằng kỹ thuật vận động trị liệu với những bài tập cá nhân hóa cho từng trẻ được thực hiện cùng kỹ thuật viên.

• Thực hiện vận động trị liệu tự do với những hoạt động được thiết kế riêng cho trẻ có thể tự tập luyện một cách tự nhiên nhất. Đây cũng là một trong những hoạt động được khuyến khích với cha mẹ nên hướng dẫn và tập cùng bé.

Hiệu quả khi can thiệp sớm bàn chân bẹt

Can thiệp đúng và sớm giúp trẻ cải thiện dáng đi, giảm mỏi và đau khớp, tăng khả năng vận động và hạn chế nguy cơ ảnh hưởng lâu dài đến hệ xương khớp.

Tại Phòng khám PHCN Nhật Minh, trẻ thường có tiến triển rõ rệt trong dáng đi và chức năng vận động sau 1 liệu trình. Sau khi kết thúc lộ trình điều trị tình trạng lệch trục chân của trẻ cải thiện trên 80%. Nhiều trẻ hình thành vòm bàn chân sớm chỉ sau 3-6 tháng khi tuân thủ theo phương pháp đã được chỉ định.

Đặt lịch khám bàn chân bẹt miễn phí tại Phòng khám PHCN Nhật Minh

Phòng khám Phục hồi chức năng Nhật Minh
Địa chỉ: Số 379 Minh Khai, P. Vĩnh Tuy, Q. Hai Bà Trưng, TP. Hà Nội
Hotline: 0818 186 986
Giờ làm việc:
Thứ 2 đến Thứ 6, từ 08:00 đến 21:00
Thứ 7 và Chủ nhật, từ 08:00 đến 17:30

Phòng khám áp dụng chính sách tư vấn và khám miễn phí, phụ huynh có thể đặt lịch trước để được hỗ trợ thuận tiện.

5. Câu hỏi thường gặp về điều trị bàn chân bẹt

Điều trị bàn chân bẹt bao lâu thì có hiệu quả?
Thời gian cải thiện phụ thuộc vào mức độ bàn chân bẹt và sự phối hợp tập luyện của trẻ và gia đình.

Có cần mang đế chỉnh hình không?
Việc sử dụng đế chỉnh hình là bắt buộc để ngăn chặn các biến chứng tiếp diễn, giúp tạo vòm giả cho trẻ.

Bàn chân bẹt có tái phát không?
Nếu trẻ được can thiệp đúng và duy trì vận động phù hợp, nguy cơ tái phát sẽ được hạn chế.